انواع گره در بافت فرش و تفاوت های آن ها

گره فرش چیست؟

گره فرش را قطعا می توان مهم ترین عامل در تولید یک فرش دستباف با کیفیت معرفی کرد. به طور کلی وقتی از گره فرش صحبت می کنیم. منظور نخ یا نخ پرز است که به ترتیب در کنار هم و همچنین روی هم قرار می گیرند.

گره به نام های دیگری مانند ریشه، ذلت، پیچش، خاک، ایلمه یا ایلمک نیز خوانده می شود. گره فرش نیز دارای تعدادی مشخصات ویژه است:

قطر گره (تعیین کننده ظرافت فرش) قوس گره (بین جلو و پشت فرش تفاوت ایجاد می کند) جهت گره (تعیین کننده خواب فرش)

رنگ گره (همان طرح و یا نقاشی فرش را ایجاد می نماید.)

فرش گره دار فرشی است که شامل سطوح برجسته یا پرزهایی از انتهای بریده شده گره های بافته شده بین تار و پود است. گره ترکی و گره سنه/فارسی، نمونه فرش های آناتولی و فرش های ایرانی، دو گره اصلی هستند. فرش مسطح یا بدون پرز گلیم است. فرش پرز تحت تأثیر عرض و تعداد تار و پود، ارتفاع پرز، گره های استفاده شده و تراکم گره است.

پس از گذاشتن گره ها، پودها روی آن ها قرار می گیرند. و با سفت شدن گره ها، ساختار اصلی فرش دستباف شکل می گیرد. بنابراین احتمالاً باید حدس بزنید که هر چه تعداد گره های فرش بیشتر باشد.  فرش نیز به طور طبیعی متراکمتر و قیمی تر می باشد. و کیفیت بیشتری خواهد داشت. بنابراین واحدی به نام “رج” وجود دارد که تعداد گره ها را در هر 7 سانتی متر برای ما تعیین می کند.

انواع گره فرش

در قسمت قبل در مورد اهمیت و نقش گره در قالی بافی صحبت کردیم، این عامل نیز باعث ایجاد مدل های مختلفی برای استفاده از آن شده است. مهمترین گزه های شناخته شده را در بین انواع گره فرش معرفی کنیم.

در بین گره های مختلف دو مدل را می توان از بقیه جدا کرد. زیرا تقریبا 90 درصد بافت فرش دستباف با این دو نوع گره انجام می شود. که به آنها ترکی و فارسی  می گویند و به این اسامی معروف هستند.

گره ترکی

 گره متقارن یا گره ترکی یکی از دو گره پرکاربرد در فرش های پرزدار است. در گره ترکی، نخ پود رنگی از روی دو نخ تار می گذرد و از بین آنها کشیده می شود. و سپس برش می زند تا پرز را تشکیل دهد. گره ترکی ساختاری متقارن دارد. گره ترکی گرهی است که در قدیمی‌ترین فرش‌های پرز باقی‌مانده، تکه‌هایی که در تپه‌های پازیریک کورگان، در آلتای آسیای مرکزی یافت می‌شود، استفاده شده است. شاید جالب باشد بدانید که بیش از 70 درصد فرش‌ها و قالی‌های دستباف ایران با گره ترکی بافته شده اند.

استفاده از گره ترکی به شما این امکان را می دهد که فرشی با استحکام بسیار بالا داشته باشید. که بسیار ظریف نیز می باشد، به علاوه در این نوع گره امکان تقلب و استفاده از گره جفتی به حداقل می رسد. بسیاری از مزایای ذکر شده برای گره ترکی به دلیل استفاده از قلاب برای بافت آن است.

روش بافت گره ترکی

این نوع گره روی دو رشته بالا و پایین بسته می شود. روش کار در گره ترکی به این صورت است که بافنده خامه یا پرز را در دست چپ خود می گیرد (برای راست دست ها) و عمود بر تارهای بالا و پایین می گذارد و هر یک از دو سر خامه را پشت یکی می برد. از رشته ها و بعد از پیچیدن دور آن ها بین دو رشته بیرون آورده و دوباره بگیرید.

بافنده برای استفاده از قلاب ابتدا یک جفت تار را به کمک قلاب مورد نظر به جلو می کشد سپس خامه را در دست چپ می گیرد و یک سر آن را به کمک قلاب بین دو رشته بریده و خامه را می کشد. از پشت نخ اول بیرون می آید و از روی دو رشته می گذرد، در این مرحله نخ را پشت رشته دوم می گیرد و دوباره سرش را از بین دو رشته بیرون می کشد و هر دو سر را به سمت پایین می کشد و مازاد آن را با یک لبه تیز قلاب می کند.

گره ترکی بیشتر در قالی های شمال غربی ایران، کردستان، آذربایجان و البته ترکیه دیده می شود. این گره قوی و متقارن باعث ایجاد یک پرز بسیار ثابت می شود و معمولاً در فرش های ضخیم تر استفاده می شود. از سوی دیگر، گره ایرانی بیشتر در قالی های شرق ایران، پاکستان و هند استفاده می شود.

گره فارسی

از آنجایی که گره فارسی فقط به دور نخ پیچیده می شود، به آن گره نامتقارن نیز می گویند.

روش بافت گره فارس

برای آموزش این گره ابتدا باید کمی از نخ مورد نیاز را انتخاب کرده و بین انگشت وسط و سبابه دست چپ نگه داریم و در حالی که چاقو را در دست راست گرفته ایم، یک جفت رشته را جلو بیاوریم. با انگشت اشاره دست راست در مرحله بعد در حالی که حدود دو سانتی متر از خامه را از انگشتان دست چپ خارج کرده ایم، از پشت نخ اول (نخ جلو) رد می کنیم و پس از خم کردن سر، خامه را از رشته دوم رد می کنیم. به پشت آن و از وسط نقطه روی فرش را جلو می کشیم و پایین می آوریم که با کمک انگشت وسط و شست راست انجام می شود.

در پایان کار لازم است از تیغه چاقویی که در دست راست می گیریم برای بریدن سرنخ اضافی استفاده کنیم.

از طرف دیگر گره ایرانی بیشتر در قالی های شرق ایران، پاکستان و هند استفاده می شود. در گره فارسی، نیمی از تار را محکم می‌بندند و نیمه‌ی دیگر را شل می‌گذارند. گره نامتقارن حاصل که می‌تواند محکم‌تر از گره‌های ترکی در کنار هم قرار گیرد، و گره ایرانی را برای فرش‌هایی با تراکم گره بالا با طرح‌های بسیار دقیق ایده‌آل می‌کند.

آیا یک نوع گره بهتر از دیگری است؟

نه گره ترکی و نه گره فارسی لزوما بهتر از دیگری نیست. هر دو نوع گره فرش دارای مزایا و معایبی هستند که هر کدام برای سبک فرشی که برای ساخت آنها استفاده می شود مناسب تر است.

گره های ترکی به ویژه قوی هستند و منجر به یک توده ثابت می شود. با این حال، شکل گره باعث می شود که بسته بندی آنها سخت باشد. این امر باعث می‌شود که گره‌های ترکی برای قالی‌های ضخیم‌تر با طرح‌های هندسی بیشتر مانند آنچه در قالی‌های قزاق قفقاز جنوبی یافت می‌شود، مناسب باشند.

از سوی دیگر، گره‌های فارسی، ظریف‌تر هستند، اما نسبت به گره ترکی، می‌توان آنها را بسیار نزدیک‌تر به هم چسباند. این باعث می شود آنها برای فرش های بسیار ظریف با تعداد گره های بالا و طرح های روان یا منحنی مناسب باشند.

آیا همه فرش های ایرانی از گره ایرانی استفاده می کنند؟

این تصور که در فرش ایرانی باید از گره ایرانی استفاده شود، یک تصور غلط رایج است. در واقع نام «قالی ایرانی» به هر فرش دستبافی که در ایران ساخته می‌شود، صرف نظر از گره‌ای که در ساخت آن به کار رفته است، اطلاق می‌شود.

هر دو گره فارسی و ترکی در مناطق داخل و خارج از ایران استفاده می شود. بنابراین، در حالی که می تواند سرنخی از محل ساخت فرش بدهد، اما دانستن نوع گره به تنهایی برای تعیین اینکه آیا فرش یک فرش اصیل ایرانی است یا یک فرش شرقی ساخته شده در کشور دیگر کافی نیست.

انواع گره فرش نباید روی انتخاب فرش شما تاثیر بگذارد، اما این بدان معنا نیست که دانستن آن مهم نیست! نوع گره ای که یک فرش با آن بافته می شود، بخشی از داستان آن فرش و افرادی است که آن را بافته اند.

در صورت تمایل به خرید فرش دستباف. از مجموعه فرش های دستباف فروشگاه فرش آنلاین دیدن کنید.

گره متقارن

گره متقارن که به عنوان گره ترکی نیز شناخته می شود. مبدأ آن ترکیه است، جایی که در ابتدا مورد استفاده قرار گرفت. گاهی اوقات این گره با نام ترکباف نیز شناخته می شود.

در گره متقارن نخ در یک حلقه در اطراف هر یک و یکی از دو تار (زرد روشن) قرار می گیرد (در تصویر با قرمز مشخص شده است). بین هر ردیف گره یک پود (به رنگ آبی) در یک یا چند ردیف قرار می گیرد.

گره متقارن قوام قوی تری به فرش می دهد و اغلب برای فرش های ضخیم تر استفاده می شود.

این گره در ترکیه، منطقه قفقاز و نواحی غربی ایران و قبایل ترک و کرد مورد استفاده قرار می گیرد. در برخی از فرش های اروپایی نیز از آن استفاده می شود.

گره نامتقارن

گره نامتقارن به گره ایرانی یا گره سنه نیز معروف است. گاهی اوقات با نام فارسی باف نیز خوانده می شود.

در گره نامتقارن نخ (که با رنگ قرمز مشخص شده است) به صورت حلقه ای در اطراف یک نخ تار (زرد روشن) قرار می گیرد و در زیر نخ تار دیگر شل می ماند. بین هر ردیف گره، پود (آبی) در یک یا چند ردیف قرار می گیرد. گره نامتقارن امکان بافت فرشی با تراکم گره بیشتر و جزئیات بیشتر را فراهم می کند.

این گره در کارگاه های ایران و در هند، ترکیه، مصر و چین کاربرد دارد.

گره جفتی

گره جفتی به این معناست که گره (که با رنگ قرمز مشخص شده است) به جای دو نخ تار (زرد روشن) روی چهار تار قرار می گیرد. پود (آبی) در یک یا چند ردیف قرار می گیرد.

هنگام بافتن فرش با این گره، کار با سرعت بیشتری ادامه می یابد، اما به قیمت تراکم پایین گره. فرش ها نیز از دوام کمتری برخوردار هستند و گاهی اوقات ممکن است سطح آن شل و کرک به نظر برسد. البته فرش ارزان تر است اما بسیار بدتر است. گره می تواند هم متقارن و هم نامتقارن باشد.

گره جفتی را می توان در فرش های خراسان ایران یافت. یکی دیگر از گره‌هایی که اغلب در فرش‌های ایرانی استفاده می‌شود، گره جفتی است که به جای دو تار، به دور چهار تار بسته می‌شود. گاهی اوقات از گره جفتی در قسمت های بزرگ تک رنگ فرش استفاده می شود، مثلاً در مزرعه، برای صرفه جویی در مواد. با این حال، از آنجایی که فرش هایی که به طور کامل یا جزئی با گره جفتی بافته می شوند، در مقایسه با فرش های سنتی تنها به نیمی از نخ پرز نیاز دارند، پرز آن ها در برابر سایش مقاومت کمتری دارد و این فرش ها دوام زیادی ندارند.

گره تقلبی

شاید با دیدن نام یک گره تقلبی در بین انواع گره فرش، کمی تعجب کنید که این گره می تواند ساختگی هم باشد؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم بله متاسفانه همینطور است و راه هایی برای این کار وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:

نکته مهم: توصیه می کنیم از این گره ها برای قالی بافی استفاده نکنید زیرا نتایج بسیار مخربی بر تراکم و دوام فرش خواهد داشت و کیفیت کار شما را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد و از دستمزد قالی بافی می کاهد.

انواع گره فرش تقلبی

به طور کلی سه جنبه برای بافتن و استفاده از گره های تقلبی وجود دارد:

گره پاپیون: در این روش بافتنی، نخ را پس از چرخاندن، روی رج فرش می‌بندند.

جفت بافی: در روشی که ممکن است نام آن را حدس زده باشید. به جای اینکه خامه را دور یک نخ بپیچید، دور چند رشته می پیچد و به آن جفت شدن می گویند.

گره U شکل: این گره همان طور که از نامش پیداست دارای فرم U شکل است. در این نوع نخ فرش خم می شود و از پشت تار عبور می کند و سپس قلاب را از U شکل عبور می دهند و انتهای نخ را از قسمت U شکل به بیرون هدایت می کنند.

گره هنری

آخرین گروهی که قصد داریم با شما در بین انواع گره فرش بررسی کنیم، گره های هنری هستند که می توان گفت گره های خاصی هستند که فقط برای فرش های خاصی کاربرد دارند.

انواع گره فرش هنری

این نوع گره ها مدل های مختلفی دارند که ما ۴ مورد از مهم ترین و شناخته شده ترین روش ها را برای شما بررسی می کنیم.

گره آویز

این گره که در مجموع از 4 گره تشکیل شده است به جای گره استفاده می شود. با استفاده از این نوع گره می توان بافت طرح های تصویری را روی فرش های بزرگ (با تعداد کم) انجام داد.

گره تک نخ

همان طور که از نام آن پیداست گره بر روی یک نخ بسته می شود. و در بافت فرش های تصویری برای نشان دادن نقاط ظریف صورت مانند چشم ها استفاده می شود. این گره در مواردی که یکی از رشته ها پاره شده است نیز قابل استفاده است.

گره دو رنگ

این گره با استفاده از دو نوع نخ با رنگ های مختلف اجرا می شود. و زمانی استفاده می شود که یکی از سلول های کوچک نقشه در مرز دو نقش با رنگ های مختلف قرار گیرد. علاوه بر این، از این نوع گره برای اجرای سایه های روشن استفاده می شود.

گره وام

در این گره نخ استفاده شده از چند رشته رد می شود و به نقطه مورد نظر می رسد. از این گره برای نشان دادن نقطه ای استفاده می شود که معادل 1 گره در نقشه نیست. و از دیگر گره های هنری مانند تک رشته و آویز نمی توان برای نشان دادن آن نقطه استفاده کرد.

تراکم گره

تراکم گره تعداد گره ها در هر متر مربع است. با شمارش گره های پشت فرش – 10 سانتی متر در جهت تار و 10 سانتی متر در جهت پود به دست می آید. تعداد گره ها را در هر جهت با یکدیگر ضرب کنید. و سپس حاصل را در 100 ضرب کنید. عدد داده شده تعداد گره ها در هر متر مربع است.

در پشت فرش به خوبی مشخص است که گره ها چقدر محکم هستند. این یک نمونه از یک فرش دستباف ضخیم تر است.

تراکم گره مهم ترین عامل در کیفیت فرش دستباف نیست. علیرغم تصور بسیاری از افراد. آنچه در اینجا اهمیت بیشتری دارد کیفیت نخ استفاده شده در ساخت فرش است. اگر از نخ ضخیم تر استفاده شود، گره های کمتری در فرش ایجاد می شود. و نخ ریزتر گره های بیشتری ایجاد می کند. نخ استفاده شده توسط فردی که فرش را گره می زند تعیین می کند. این همچنین به این معنی است که همان نوع فرش ها ممکن است از نظر تعداد گره در آنها حجم بیشتری داشته باشند.

هر چه پشم ریزتر باشد، کیفیت فرش بهتر است. به عنوان مثال، یک گبه ایرانی که تراکم گره خاصی ندارد، به دلیل پشم ریز به کار رفته، فرش مرغوبی است. فرشی که سفت است لزوماً گره های زیادی ندارد، اما این به دلیل فشرده شدن گره ها در فرش است.

چگونه می توان فرش ایرانی و ترکی را تشخیص داد؟

بارزترین تفاوت فرش ترکی با فرش ایرانی در طرح آنهاست. بیشتر قالی‌های ایرانی دارای طرح‌ها و نقوش گرد، شرقی و ظریف‌تر هستند، بیشتر قسمت مرکزی قالی دارای طرح ترنج است.

یک گره زن باتجربه به طور متوسط روزانه 10000 گره کار می کند. خود گره زدن معمولاً توسط زنانی که در خانه بافندگی خود کار می کنند انجام می شود. بنابراین، ساخت یک فرش نفیس با 500000 گره در هر متر مربع و مساحت 6 متر مربع حدود 300 روز کاری به طول می انجامد. با توجه به این نکته، فرش های ایرانی هنوز بسیار ارزان هستند.