گلیم لرستان

گلیم دستبافی است دو رویه که هر دو روی آن (پودرو) است زیرا پودهای رنگارنگ را از زیر و روی رشته های تار که تابیده است می گذرانند و با تغییر رنگ های پود است که نقشها را پدیدار می کنند. برخلاف قالی بافی که پودها در نقش پردازی نقشی ندارند و طرح و نقش از گره های پرزدار پیدا می شود، در گلیم بافی گذران پودهای منقطع رنگرنگ از زیر روی تارهای یکرنگ و کوبیدن و فشردن آنها بمدد افزارهای مخصوص موجب می شود که هر دو رویه دستباف یکسان گردد هم نقش و همرنگ و صاف و هموار.

در بعضی از انواع گلیم یک رنگ پود دور یک رشته تار می پیجد و منقطع می گردد و پود رنگ دیگر از تار مجاور آغاز می شود و بنابراین در فاصله دو رنگ شکافی پدید می آید(این روش در گلیم بافی لری و بختیاری بسیار متداول است.

گلیم لرستان

گلیم بافی در اکثر نقاط لرستان، از کوهدشت گرفته تا الشتر و به خصوص روستاهای اطراف نورآباد رواج دارد. گلیم های بافته شده در این مناطق منحصر به فرد و در کل استان هم معروف هستند. سبک طراحی و همین طور نقشه های مورد استفاده در گلیم نورآباد مقداری پیچیده تر از سایر نقاط مثل کوهدشت و الشتر است. اما در کل شباهت زیادی به یکدیگر دارند. گلیم تولید این مناطق نه فقط سبک خاصی دارد که از کیفیت بالایی نیز برخوردار می باشد. پس از این مناطق خرم آباد در رتبه بعدی قرار دارد. هرچه به سمت شرق استان لرستان یعنی دورود، ازنا، الیگودرز، بروجرد و اشتریان تا شمال پیش برویم نه تنها تولید گلیم کمتر، بلکه طرح ها هم ساده تر و تنوع نقوش نیز اندک می شود.

در گلیم های لرستان با طرحهای درشت و متهورانه ای که دارند به همان اسلوب تار و پود در هم تنیده و بدون خامه _ یا گلیم باف _ بافته می شود، و از مشخصات بارزشان به کار گیری رنگهایی چون قرمز زنگ زدگی و سرمه ای و سبزی کم مایه که استثنایی است و صلیب شکسته که نمادی دیرین از سال طالع سعد شناخته می شده و همواره در ناحیه لرستان نقشی متداول بوده است.

رنگ در گلیم لری

در تولید و بافت گلیم لری، از رنگ‌های زرد ارغوانی، قرمز روناسی، آبی نیلی، سفید نخودی، بژ و سبز استفاده می‌شود. شباهت زیادی میان گلیم لری و کردی به لحاظ نوع ترکیبات رنگی و حتی گاهی طرح و نقشه وجود دارد، اما ازنظر کیفیت بسیار با هم متفاوت می‌باشند. غالب رنگ های گفته شده در بالا از گذشته تا امروز، به شکل رنگرزی با مواد طبیعی ایجاد شده اند. و این سنت کماکان در بسیاری مناطق ادامه دارد. مواد مورد استفاده برای رنگرزی غالبا منابع گیاهی و معدنی می باشد. البته گاهی از منابع حیوانی مثل قرمز دانه هم استفاده می شود. ذکر این نکته ضروری است که به طور معمول نخ های تار رنگرزی می شوند که از پشم حیوانات تهیه می شوند.

کاربرد طرح‌های هندسی و شکسته و همین طور نقوش انتزاعی در انواع گلیم‌های لری بیشتر دیده می‌شود. پرکاربردترین اشکال هندسی لوزی ،مثلث و مربع است. که به صورت ترکیبی و همین طور تکراری موتیف‌های اصلی گلیم را تشکیل می دهند. برای مشاهده طرح های گلیم  موجود در فروشگاه فرش آنلاین و خرید گلیم کلیک نمایید.

انواع بافت گلیم

انواع گلیم به سه شکل ساده‌بافی، ورنی بافی و یا به شکل برجسته بافته می‌شود. در نوع ساده بافی پود یك در میان از لابه لای تار عبور می‌نماید. گلیمی که به این شکل بافته شود یك رو است و غالبا هم به شکل ذهنی بافته می شود و نقشه ندارد. نقوش این نوع گلیم هندسی است و به ندرت نقوش با شکل های مارپیچ یا منحنی وار در این نوع گلیم دیده می‌شود.

نوع دوم که ورنی نامیده می شود، گلیمی است یک رو و بدون پرز. که مانند گلیم ساده ذهنی باف می باشد . مهمترین نوع بافت در لرستان، گلیم‌های سوماک است که در زبان محلی به آن ورنی می‌گویند. و از طرح‌های هندسی شکسته با رنگ‌های ملایم برای تولید استفاده می شود. این نوع گلیم بیشتر در ایل شاهسون بافته می شود و کمتر می‌توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه و نظیر یکدیگر یافت. بهترین رو اسبی هایی که در ایران تولید می شود، مربوط به ایل شاهسون است که به صورت شش تکه بافته می شود.

گلیم های برجسته زمینه ساده دارند. طرح اصلی ولی مانند قالی پرزدار است. بدین شکل که از روی نقشه قالی بر چله گلیم گره زده و پرزهای اضافی را پس از اتمام کار می چینند.

گلیم ها یا جاجیم های ایران را بر حسب گروه های عشایری و منطقه بافت و یا از روی شیوه بافت هر ایل می توان به انواع گوناگون تقسیم کرد. در همه مناطق همه شیوه ها رواج دارد و تفاوت آنها انداک است و فقط ناشی از روش ریسیدن نخ یا غلبه برخی از روشهاست، هر ایلی سنن دیرپائی در نقش پردازی دارد ولی میان ایلات و عشایر، طرح ها به همان اندازه شیوه ها پیوسته مبادله می شود، بطوری که با تشخیص ریزه کاری های هر نقش یا شیوه های متداول تر می توان اغلب ولی نه همیشه خاستگاه یک گلیم یا جاجیم یا زیلو را بازشناخت حتی در تشخیص خاستگاه بافتهایی که تصاویر آنها وجود دارد کارشناسان اختلاف عیقده دارند.

دار مورد استفاده برای بافت گلیم

دارهای بافت گلیم بسیار ساده می باشند. البته لازم به ذکر است که این سادگی اصلا ارتباطی با نوع بافتی که ایجاد می شود ندارد و بافت های کاملا پیچیده هم با همین دارها ی ساده ایجاد می شوند. طبق سنت ها ، کار بافندگی برعهده زنان است. مردها بیشتر در برپا کردن دار و چله کشی کمک می کنند. گفتنی است، اخیرا مردان هم در پاره ای موارد در بافت گلیم برای فروش مشارکت و همراهی می کنند. گلیم های ایران و دستگاه بافندگی عشایر لر روی زمینی یا افقی است که می توان آن را برچید و از جایی به جایی دیگر برد هر مسافری در مناطق عشایرنشین جای دستگاه بافندگی را میبیند که با چهارچوب تار یا چله را به روی زمین گسترده است و زن عشایر به روی آن گلیم یا جاجیم را با رنگهای روشن می بافد. برای ساختن این دستگاه فقط دو تیر چوبی، چهار میخ و یک سه پایه برای گرد آن لازم است، یک قیچی و یک شانه مخصوص بافندگان به نام آهنجه دستگاه را کامل می کند.

از شانه برای کوبیدن پود استفاده می شود. تا فاصله تارها هم درست و دقیق باشد. جنس شافنه از چوب و یا فلز می باشد. قیچی و چاقو و همین طور مابقی ابزارها را آهنگرهای محلی می سازند.

برای بافت گلیم بیشتر از پشم گوسفند استفاده می شود. اما چرا؟ دوام بالا، رنگ پذیری و همین طور انعطاف پذیری از خصوصیات پشم گوسفند محسوب می شود. همین ویژگی ها باعث می شود که حالت دادن به پشم گوسفند برای بافنده در تولید گلیم راحت تر باشد.

مراحل بافت

مانند قالیچه و فرش، پس از برپا کردن دار مراحل زیادی برای بافت طی می شود تا گلیم تولید شود که عبارتند از:

چله کشی اولین و بنیادی ترین مرحله است. طی این مرحله دو طناب به شکل موازی زیر دار بسته می شوند که به آنها زه می گویند. ابتدای نخ پنبه به قسمت آخر چپ و راست زیر دار گره خواهد خورد. پس از بستن نخ گلوله نخ را از از پشت زه او و جلوی دومین زه رد می کنند . سپس از بالا به پشت دار منتقل کرده و از قسمت پایین دار خارج می نمایند.

در مرحله دوم یک چوب استوانه شکل به نام کوجی را که قطر آن 4 سانتی متر است به دار می بندند . عرض آن به اندازه دستگاه دار است.

در مرحله سوم چله ها را ثابت می کنند. چرا که در حین بافت ، برای تراکم بیشتر و فشردن پودها به کار ضربه وارد می شود. برای همین باید چله ها محکم و سفت باشند تا شکل گلیم به هم نریزد و حرکتی نداشته باشد. حتی گاهی روی چله مقدار کمی چسب می زنند.

قبل از شروع بافت معمولا مقداری زنجیر بافی انجام می دهند. که بیشتر برای سرعت بخشیدن به انجام کار است.

گلیم در الشتر

گلیم از محصولات بسیار فراوان روستاییان ایران می باشد که تقریبا در تمام کشور شناخته می شود و روش کار یکی و مشخص است.

در منطقه سلسله گلیم بافی از قدیم رونق زیادی داشته، در حال حاضر نیز  رونق فراوانی دارد و می توان گفت همه گیرترین صنایع دستی این منطقه می باشد. این منطقه دارای طرح های خاص بوده است که دیگر از آن طرح ها استفاده نمی شود ولی در حال حاضر با تحت پوشش قرار گرفتن از طرف جهاد و صنایع دستی بیشتر طرح های معمولی گلیم بافته می شود.

در سراسر شهرستان الشتر بیش از ۳۰۰ بافنده گلیم وجود داشته که به اتفاق از طرح های تقریبا یکنواخت و جدید استفاده می کنند.(در عکس ها نمونه هایی آورده شده است) مصالح از پشم بوده و با استفاده از دار فلزی گلیم را می بافند.

اکثر گلیم های بافته شده در حال حاضر یک متری بوده و کمتر گلیم های بزرگ کار می شود ولی در بعضی نمونه ها گلیم های ۲ یا ۳ متری نیز بافته می شود، جهت دیدن کار گلیم بافی در این منطقه به روستای دره تنگ سفلی رفتیم که توسط اداره صنایع دستی الشتر این روستا به علت وجود تعداد زیادی گلیم باف معرفی شد.

با توجه به تحقیقاتی که ما در شهرستان الشتر انجام دادیم:

گلیم بصورت گره ترکی بافته می شود و تخت بافت می باشد.

روش بافت ترکی بوده، ابزار کار نیز ترکی بوده است؛

۱- دفه ۲- سوک ۳- قیچی

دار مورد نظر فلزی و عمودی می باشد، تار از پنبه و نخ چله ها هم از پنبه می باشد. پود مورد استفاده در گلیمی که عکس آن را مشاهده خواهید کرد از پشم می باشد، البته پشمی که از نوع مرغوب باشد.

نخ پنبه ای را زنان الشتر در قدیم خود کشت می کردند ولی امروز برای بافت گلیم نخ پنبه ای را از شهر تهیه می کنند و البته از جنس نامرغوب می باشد.

نوع طرح ها:

طرح کلی تکراری و بیشتر رنگ آنها عبارتند ار:

قرمز، سبز با اندکی قرمز، قهوه ای، نارنجی، سفید و زمینه آبی تیره.

شیرازه پیچی: رشت های تار دو جفتی

لبه ها: لبه بالایی یک سانتی متر تافته بافت است، حاشیه اصلی آن حدود ۱۵ سانتی متر است.

گلیم در الشتر نزدیک به ۷۰ سال است که سابقه دارد.

برخی طرح های گلیم لرستان

طرح کله قندی

نام دیگر این طرح هفت هشتی است. طرح کله قندی از مثلث های به شکل مثبت و منفی پیوسته در ستون های افقی تشکیل شده است. و غالبا به صورت راه راه می باشد. این طرح حاشیه ندارد، البته در برخی موارد بافنده با ساده بافی در انتهای کار یک قاب و یا اساسا حاشیه را ایجاد نموده است. نوع رنگبندی در این طرح کاملا سلیقه ای است.

طرح گل شیرازی

این طرح با اینکه اسم شیرازی دارد، براساس گفته بافندگان یک طرح وارداتی از گلیم استان لرستان است. اگر چه چنین نقش صلیب واری در بافته های لرستان به وفور دیده می شود، اما به دلیل شباهت با نقشه های شیراز آن را گل شیرازی نام نهاده اند. نوع رنگ بندی ، حاشیه و تکرار نقش در این طرح کاملا سلیقه ای بوده و به بافنده بستگی دارد.

طرح راه راه

در خود لرستان به این طرح تیلی تیلی و یا میل ماش گفته می شود. این طرح از انواع طرح های رایج در میان عشایر استان است. و از نوارهای باریک عرضی که به رنگ های گوناگون می باشد، تشکیل شده است.

طرح گل پتویی

این طرح را مجموعه بزرگی از مربع تشکیل می دهد که تمامی زمینه را پوشانیده اند. در واقع یک طرح شطرنجی از فرم های مربع و لوزی است. این طرح حاشیه ندارد، هر چند گاهی بافنده با ساده بافی در اطراف طرح رنگی شطرنجی قابی را ایجاد نموده است. و یا خود یک طرح ساده را به عنوان حاشیه کار در نظر گرفته است، مانند یک ردیف مثلث های یک رنگ.

طرح هزار نقش

این طرح در شهرستان های کوهدشت، نورآباد و الشتر و گاهی هم در خرم آباد بافته می شود. طرح هزار نقش از موتیف های متنوعی در زمینه تشکیل شده است. این طرح شلوغ ترین و پرکاربردترین طرح لرستان است. نوع موتیف ها و ظرافت آن از دیگر گلیم های لرستان بیشتر است.