همه چیز درباره فرش دستباف یزد

0
کشور ما ایران، مهد فرش دستبافت در کل جهان است . ایران هنرمندان زیادی را در زمینه طراحی و بافت فرش پرورش داده است. یزد هم یکی از شهرهایی است که انواع فرش های مرغوب دستباف اعم از پشمی، ابریشم و… را در دسترس علاقه مندان و خریداران این هنر اصیل ایرانی در کل دنیا قرار داده است. یزد در حاشیه جنوبی دشت کویر واقع و کوه های زیادی اطراف آنرا دربر گرفته اند. آب و هوای این شهر خشک و باران سالیانه اش هم اندک است. شاید یکی از دلایل رواج قالی بافی در این شهر، شرایط آب و هوایی آن باشد. فرش دستبافت یزد یکی از برترین فرش هاي موجود در دنیا است که باکیفیت بی نظیری ساخته و پرداخته می شود.
شاید برای شما جالب باشد

در اصل فرش بافی در یزد از قرن 19 آغاز شد اما محصولات این شهر در طول جنگ جهانی دوم در کشورهای غربی شناخته شد. فرش دستباف یزد با کاربرد دارهای عمودی، گره نامتقارن و 3 پود معمولا در رجشمار 30 بافته می شده که البته امروزه تا رجشمار 50 نیز در یزد بافته می شود. پرزهای فرش یزد بلند و نرم تر از دیگر مناطق است. جنس پشم های فرش های این منطقه بسیار با کیفیت می باشد و رنگ های درخشان کرک ها حاکی از رنگرزی طبیعی آن است. در بیابان های اطراف شهرستان یزد روناس کشت می شده و ریشه های آن برای سایه های مختلف رنگ قرمز عمیق بکار میرفته است. فرش یزد به دلیل درشت بافی و تعداد گره کم از قیمت مناسب تری نسبت به فرش های ریز باف برخوردار می باشند.

پیشینه فرش بافی در شهر یزد

شهر یزد از دیرباز و از روزگاران قدیم، از مهم ترین مراکز قالی بافی در کشور بوده است. به طوری که سیسیل ادواردز در کتاب مشهور قالی ایران در مورد فرش های یزدی و سایر منسوجات آن می گوید: در آشور، 14 فرسنگی یزد، قالی بسیار زیبایی گسترده شده بود و ادامه می دهد بهترین فرش های دنیا در یزد ایران بافته می شود.

در سال 1801 میلادی که مصادف می شود با اوایل حکومت قاجار، در یک گزارش سری درباره تولیدات، صادرات و واردات ایران که توسط کمپانی هند شرقی ارائه شده بود؛ یزد ، کاشان ، طبس و…از مراکز بزرگ بافت قالی معرفی شده اند.

با این تفاسیر میتوان گفت شروع قالی بافی در شهر یزد به قبل از قاجاریه و ورود کرمانی ها به یزد بازمی گردد. برخلاف بسیاری از منابع که ذکر می کنند فرش بافی از کرمان وارد یزد شده است، پیشینیه این هنر به قبل از قاجار می رسد. دلیل دوم آن که یزدی ها برخلاف کرمانی ها از جفتی بافی در فرش بافی استفاده نمی کردند.

طرح فرش های یزدی

بیشتر طرح های فرش که در دوره های قاجار و پس از آن در شهر یزد رواج یافت، غالبا وگیره ای بودند. برخی از مهمترین این طرح ها: گل و ماهی یا هراتی، امیرجنگی، سردار جنگی، تال و خونچه، شرق لندن، احمد محمدآبادی برخی از مهمترین این طرح ها می باشد.

طرح هراتی

در گذشته فرش یزد با طرح و نقش هراتی یا گل و ماهی بافته می شد که از رایج ترین نقشه ها بین مردم یزد به شمار می رفته است. این طرح در اصل از شرق ایران سرچشمه گرفته و به مرور به کل مناطق ایران راه یافته است. نقشه هراتی یک طرح واگیره ای می باشد که بافنده آن را در تمام طول و عرض فرش تکرار و براساس ابعاد قالی تعداد واگیره های آن نیز تغییر پیدا می کرد. در بافت این طرح ، از لچک و ترنج میانی استفاده نمی شده و معمولا بدون لوزی آن را می بافتند و از این جهت به طرح های مورد استفاده در خراسان تا حدی شباهت دارد.

طرح هراتی و سردار جنگی از طرحهای غالب مورد استفاده در یزد بوده است. این نوع طرح ها را در حال حاضر می توانید در مساجد تاریخی یزد مانند مسجد غریب و مسجد نظر کرده ببینید.

رنگ غالب در طرح گل و ماهی یا هراتی یزد، رنگ های سرمه ای و لاکی می باشد که رنگ سرمه ای به نشانه آب برای حیات ماهی ها استفاده می شده است، البته این رنگ در همنشینی با رنگ لاکی، در کل فرش نوعی توازن و هارمونی رنگی به وجود آورده است. در تمام فرش هایی که در یزد با این طرح بافته شده اند رنگ سرمه ای در زمینه ثابت می باشد. شاید حضور ماهی بر روی ظروف و حتی فرش های مناطق کویری کنایه ای باشد بر بی آبی در این مناطق. البته نقش اساطیری این نمادها را هم نمی توان نادیده گرفت. نقوش مورب و ضربدری نشان داده شده در زیر شکم ماهی در نقشه هراتی همان گردونه مهر است که در فرش به صورت گل متجلی می شود.

طرح سردار جنگی

سردار نصیرخان بختیاری ملقب به سردار جنگ در سال 1327 پس از ورود به یزد، به عنوان اولین فرماندار پرچم مشروطیت را برافروخت و مدرسه ای جدید به نام مدرسه نصیر دایر گردانید. وی کسی بود که امنیت را به راه های منتهی به یزد بازگردانید. کارهای فوق العاده ای که سردار نصیر خان در یزد انجام داد باعث شد که در روزنامه های یزد در مدح وی بنویسند و کم کم طرحی با نام ایشان وارد فرش های بافته یزد شد.

واگیره طرح قالی سردار جنگی نیز در طول و عرض فرش تکرار می شده است. مهمترین و اصلی ترین نقش در این فرش، نقش میانی است که شبیه به دسته شمشیر است که روبروی یکدیگر قرار گرفته اند. حاشیه پهن فرش با گل ها بزرگ شاه عباسی تزئین می شده است.

طرح احمد محمد آبادی

طرح احمد محمد آبادی در زبان یزدی احمد مندبایی یا احمد مندوایی هم گفته می شود.این طرح مانند سایر طرح های رایج یزد، واگیره ای است، به طوری که واگیره آن 16 بار در کل فرش تکرار می شود. نام این طرح از طراح آن یعنی احمد مسیبی محمد آبادی گرفته شده است. که در روستای محمد آباد یزد زندگی می کرد. این طرح نه تنها در فرش که کاربرد وسیعی نیز در تزئینات وابسته به معماری، کاشیکاری، آیینه کاری و…دارد. باید گفت، این نقش پابه پای سایر نقوش بته، سرو، چلیپا و..در هنر یزد حضوری چشمگیر دارد. نقش خورشید معرفی شایسته برای کویر است و شمسه هشت پر این طرح معنایی جز این ندارد.

طرح تال و خونچه

این قالی طرحی واگیره ای دارد، متشکل از نقوش اصلی تال و خونچه که در سراسر طول و عرض فرش تکرار می شود. احتمالا این طرح از بختیاری به یزد آمده زیرا دو روستا دقیقا به این اسامی در شهرکرد هست که در آنجا فرش هایی متشکل از لوزی های کنگره ای بافته می شود که که اطراف این لوزی ها را گل های ریزی پر کرده اند. البته این طرح در منطقه بختیاری با گره ترکی (متقارن) بافته می شده ولی در یزد با گره فارسی(نامتقارن) و دو پود رواج داشته و دارد.

یزدی ها از قدیم تا کنون، در مراسمات ختم و همین طور روضه خوانی از سینی های کوچک فلزی به عنوان سینی چای یک نفره، برای پذیرایی از میهمانان خود استفاده کرده می کنند که به تال شهرت دارد. در یک طرف این سینی استکان چای و در سوی دیگر قند، خرما و…قرار می گیرد. واژه خوانچه هم با مراسم خوانچه بران در عروسی ها ارتباط دارد. یعنی در اصل این فرش بیشتر برای صادرات یا جهیزیه نوعروس ها بافته میشود. کاربرد یک واژه غمگین(تال) و خونچه(شادی) در کنار هم با کاربرد آن در جهیزیه می تواند مربوط باشد.

فرش تال و خونچه بیشتر در سایزهای 6 متری و به ندرت 9 متری بافته میشده است. در قدیم فرش تال و خونچه زمینه لاکی و سرمه ای محبوبیت بیشتری داشت. اما امروزه با تغییر سلایق، زمینه کرم این فرش طرفداران بیشتری دارد. این فرش معمولا 7 رنگ بوده و در حال حاضر به 9 رنگ تغییر یافته است و گاها تا 18 رنگ هم در بافت آن استفاده می شود.

در صورت تمایل به خرید فرش دستباف کلیک کنید و وارد فروشگاه فرش آنلاین شوید.

رنگ در فرش یزد

قالی یزد بیشتر از رنگ بندی تیره برخوردار است. با این وجود کاربرد رنگ های تیره فام ، این فرش ها از هارمونی و هماهنگی بسیار خوبی برخوردار هستند. رنگ های زمینه فرش های یزدی بیشتر آبی و قرمز های مایل به بنفش هستند. برای ایجاد کنتراست بیشتر هم از رنگ های آبی روشن، صورتی، سفید و سایر رنگ های روشن استفاده می شود.

آن دسته از فرش های دستباف یزد که تحت تاثیر هنر قالی بافی کرمانی هستند بیشتر رنگ زمینه قرمز دارند و رنگ قرمز در این فرش ها چیرگی دارد. در این فرش ها رگه هایی هم از آبی روشن یا تیره و…هم دیده می شود.

ویژگی های فرش دستباف یزد

فرش یزد عموماً به وسیله دار عمودی و گره نامتقارن پارسی و دو پوده بافته می شود. تار از نخ پنبه و پود هم از پنبه یا پشم می باشد. البته در گذشته سه پود رایج بوده است.

جنس تارها از پنبه و پود از پنبه می باشد که رنگ آن امروزه آبی است در حالی که در گذشته قرمز بوده است.

پشم لازم برای کاربرد به عنوان پرز در بافت فرش در یزد، عموماً از بازار اصفهان و تهران فراهم شده و متمایز است. به طور سنتی در یزد پرزها به صورت نیمه بلند چیده میشود. گاهی اوقات برای بافت فرش از پشم براق و نرم و همین طور کم دوام استفاده می شود که فرش های بافته شده متاسفانه کیفیت چندانی ندارند.

گره قالی یزد از نوع فارسی باف است و ظریف باف است. رجشمار این فرش ها غالبا 50 است.

رنگرزی خامه فرش در یزد هم به صورت گیاهی و هم به صورت شیمیایی انجام می گیرد. در گذشته رنگرزی خامه ها به صورت سنتی صورت می گرفته.

دار قالی در یزد شامل: سردار و زیردار که معروف به نورد بالا و پایین است و  همین طور گرت و هاف می باشد. چوب مورد استفاده برای ساخت دار عموما از درختان افرا و سپیدار و چنار می باشد که از روستاهای اطراف یزد تامین می شود. برای ثابت نگاه داشتن عرض قالی غالبا از پهنا(میتز یا متیت) استفاده می گردد.

ابزارهای بافت فرش در یزد عبارتند از کلوزار(دفتنی)، پاکی(کاردک)، برپاکی(کارد) می باشد. شیرازه پیچی هم به صورت متصل موازی و همزمان با بافت انجام می شود.

پرداخت فرش در یزد در اکثر مواقع پس از بافت و در زمان فروش در گارگاه های روگیری قالی ، به وسیله استادکاران ماهر انجام می شود. تا 35 سال پیش این کار به صورت دستی و با قیچی و اره های دستی مدل قیچی و اره های گرمایی، انجام می شده است. در حال حاضر این فرآیند به وسیله ماشین های برقی صورت می گیرد.

 در اکثر شهرهای یزد بافت فرش به صورت درشت باف معمول است. در برخی شهرها نیز بافت فرش هایی به سبک نایین در رج شماره های بالاتر و روی دارهای ثابت فارسی و همچنین در بخش هایی از شهرستان های زارچ و میبد ؛بافت فرش های تمام ابریشم به سبک قم رایج می باشد.

صادرات فرش دستباف یزد

قالی بافی در یزد مربوط می شود به زمان مشیرالدوله حاکم یزد، که با دعوت از ۲ استاد کار فرش باف به نام های استاد قاسم و استاد محمد به یزد و راه اندازی یک کارگاه قالی بافی به آموزش این هنر صنعت در یزد پرداخته شد.

صنعت و هنر اصيل قالي بافي همانند همه مناطق ايران در استان يزد نيز از اعتبار ويژه‌اي برخوردار است و همانند صنعت نساجي، از ديرباز در اين منطقه زیبا وكويري متداول گشته است. به طوري که از مشاغل‌ اصلي مردم يزد به شمار رفته و بالغ بر 40 هزار بافنده يزدي را به خود مشغول كرده است. فرش یزد در سال 1393 همراه با 10 منطقه دیگر کشور ثبت جهانی شد. در حال حاضر این فرش در سازمان جهانی مالکیت فکری و نشان جغرافیایی لیسبون ثبت شده و یک برند جهانی شناخته شده می باشد.

بازارهای داخلی تولیدات یزد را عمدتا استان های مرکزی، اصفهان و تهران می باشد. صادرات فرش یزد بیشتر به کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات متحده عربی، عربستان و آلمان انجام می شود. در اصل 18 درصد از فرش تولید یزد به کشور آلمان صادر می شود. 15 درصد به کشور امارات متحده عربی..و کشورهای آمریکا، ژاپن ، ایتالیا، قطر، سوییس، انگلیس، کانادا، سوئد و کویت سایر مقاصد صادرات فرش یزد هستند. رتبه صادرات فرش دستباف یزد در بین استان های کشور غالبا در نوسان بوده و از رتبه 6 تا 10 متغییر است. در حال حاضر سالانه بیش از 200 هزار متر مربع فرش در استان یزد بافته و وارد بازار می شود.

تمیز کردن و شستشوی فرش یزد

شستشو و قالیشویی فرش های دستباف یزد به دلیل تراکم بافت و همین طور کاربرد پشم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برای شستشوی این فرش ها باید از افراد خبره کمک بگیرد تا فرایند شستشو به بهترین شکل صورت گیرد.

 

 

ممکن است شما دوست داشته باشید
نظرات خود را برای ما بنویسید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.