همه چیز درباره فرش اردکان

0

فرش دستبافت ایرانی از گذشته تاکنون در کل کشورهای جهان شهره بوده و هست. حتی در افسانه‌ها هم هر کجا سخن از ثروت و حسن سلیقه بوده، فرش ایرانی در آنجا جلوه گری نموده و جایگاه ویژه خود را داشته است. هر منطقه از ایران زیبا، فرش دستباف با طرح ها و نقشه های خاص خود را دارد، فرش اراک پرز بلند است و پشمی و ضخیم و قالیچه قم کاملا از ابریشم بافته می شود و ظریف است. فرش کرمان با نقش درشت و پرزهای بلند است و دیگری فرش نایین با طرح ظریف و پرزهای کوتاه که جایش فقط در بهترین نقاط خانه است. در این میان قالی اردکان هم جایگاه خود را در بین فرش های زیبا و خاص ایرانی باز کرده و به همان نسبت در کل دنیا نیز شناخته شده و طرفدار دارد. فرش اردکان قدمتی در حدود 150 سال دارد.

دی ماه سال 94 نقوش و نشان جغرافیایی این فرش زیبا در سازمان هانی مالکیت معنوی (WIPO) به ثبت رسید. اما چه عوامل و فاکتورهایی باعث ثبت جهانی فرش اردکان و یزد شد؟ استفاده از رنگ گیاهی،  قدمت فرش، بافت سالم و با کیفیت، قدمت فرش و مواد اولیه مرغوب بودکه توانست، برندی را به نام فرش اردکان و یزد با بافت درشت و رج شمار 25، 28 و 30به ثبت جهانی برساند. گفتنی است که سالانه 7 هزار متر مربع فرش در اردکان تولید می شود. فرش دستباف در اردکان به خاطر کیفیت و زیبایی بالایی که دارد با اینکه عمری طولانی ندارد، در همین مدت زمان نه چندان زیاد به جایگاه خوبی در میان فرش‌های دستباف ایران راه یافته است.

تاریخچه فرش اردکان

خود مردم محلی اردکان می‌گویند فرش‌بافی به شکل اصولی ، اولین بار تقریبا یک قرن پیش در یک بخش بسیار قدیمی از شهر به نام چرخاب آغاز شد. اما با استناد به تحقیقات گفته می شود که در زمان قاجاريه با رونق هر چه بیشتر بازارهاي اروپا که در زمان صفويه آغاز شده بود و در طي قرن های متمادي اوج و فرود زیادی را هم پشت سر نهاده بود، سير عادي خود را آغاز نموده است. در این زمان ها، بازرگانان تبريزي اقدام به تأسيس کارگاه هاي قاليبافي در تبريز و همین طور سایر شهر های کشور همچون کرمان، کاشان، مشهد و ساير شهرهاي ايران نموده و قالي هاي بافته شده از طریق شهر استانبول ترکیه به اروپا راه می یافت. با رونق هر چه بیشتر بازار فرش ايران تجار خارجي هم به فکر سرمايه گذاري در ايران افتاده و با ايجاد کارگاه بافت فرش در شهرهاي ایران نظير کاشان، کرمان، اراک، و اصفهان هدایت این کارگاه ها را به دست گرفتند. در طی همین زمان و با اعمال سلیقه های خارجی دگرگونی هایی در طرح ها و نقشه های فرش ایرانی صورت گرفت .

فرش ‌های اردکان پرداخت بسیار مناسبی دارند. از دسته فرش های پرگوشت به حساب می‌آیند. و در عین حال ظرافت خاصی هم در بافت آنها به کار رفته است.  این فرش‌ها همه سرنخ دارند و از مدل درفشی محسوب می‌شوند.

قالی اردکان براساس تقسیم بندی بافت در زمره قالی های شهری قرار می گیرد و تمام ویژگی های یک فرش شهری را هم داراست.

بافتن فرش اردکان

شهری باف دقیقا به چه معناست؟

فرش ها به لحاظ بافت به دو دسته شهری باف، روستایی باف و عشایری تقسیم می شوند.

فرش عشایری

 فرش های عشایری در اصل دست بافت عشایر می باشد. که به علت نیازهای زندگی و همین طور کوچ از نقطه ای به نقطه دیگر، غالبا در اندازه های کوچک و قالیچه یا کناره هستند.

دار فرش بافی عشایر عمدتا افقی بوده و ساختار بسیار ساده ای دارند. علت اصلی استفاده از این دارهای افقی آن است که بتوانند در زمانی که یک جا می مانند به سهولت آن را بر پا نموده و در زمان جابه جایی هم بشود به سرعت هر چه تمام تر آن را جمع کرده و حمل نمود حال یا به صورت دستی یا بر پشت چهارپایان. بافته های عشایری نسبت به بافته های شهری ضخامت بیشتری دارند و الیاف مصرف شده هم کاملا طبیعی است.

فرش های بافت شهری 

دست بافته های شهری و همین طور روستایی برخلاف بافته های عشایری بیشتر در کارگاه های ثابت و دارهای با ساختار عمودی بافته می شوند. کیفیت بافت هم با توجه به بافنده و سایر عوامل بسیار متغییر است. این فرش های از نقشه فرش تبعیت می کنند.

ویژگی های فرش اردکان

در حال حاضر کیفیت فرش های دستباف اردکان به حدی بالا رفته است،که در کنار قالی کاشان و تبریز که همیشه از بهترین‌های ایران بوده‌اند. جای خود را باز یافته و امروزه در تمام فروشگاه‌های ایران و حتی خارج از کشور ، طرح‌های دستباف اردکان جایگاه ویژه‌ای دارد.

کیفیت مناسب فرش اردکان و زیبایی نسبتا خوب آن موجب تمایز فرش اردکان از دیگر فرش ها شده است. قابل توجه است که پشت قالی اردکان صاف و یک دست است.

رجشمار بین ۳۰ تا ۵۰ دارد.

 نوع گره های مورد استفاده برای فرش اردکان فارسی باف است. انواع فرش‌های پشمی درشت ‌باف که نقوش درشتی دارند و ضخیم هم هستند در اصل فارسی بافت می باشند.

قالی دستباف اردکان

گره زدن به روش فارسي

 براي بافت گره فارسي ابتدا مقداري از خامه (نخ پشمي) را از جدا كرده و در حالي كه چاقوي فارسي باف را به دست راست دارند، با دو انگشت شست و سبابه دست چپ سر خامه جدا شده را نگه داشته و سپس به وسيله سر انگشت سبابه دست راست يك جفت چله (زير و رو) را جلو آورده و ضمن اين كه حدود 2 سانتيمتر از خامه بين انگشتان دست چپ بيرون آمده، آن را از پشت چله اول رد نموده، پس از خم كردن سر آن خامه از روي چله دوم به سمت پشت آن عبور داده و از مابين دو تار به سمت روي قالي جلو كشيده و كاملاً پايين مي آورند. اين كار با انگشت شست و سبابه دست راست صورت مي گيرد. سپس به وسيله لبه كاردك سر نخ اضافه را مي برند. زدن گره ابتدا كمي مشكل به نظر مي رسد ولي به مرور چنان مهارت و تسلط پيدا خواهد شد كه حركت انگشتان به سرعت اين كار را انجام خواهند داد. گره فارسي را گره نامتقارن نيز مي گويند زيرا خامه به دور يك تار پيچيده شده است و نسبت به تار ديگر تقارني ندارد. غالبا در بافت فارسی، چله شل بوده و برای سفت کردن آن از شانه های سنگین استفاده می کنند. به این صورت که با این شانه ها محکم روی پرزها کوبیده می شود تا پرزها که پشمی هم هستند در هم فرو رفته وچله در جای خود محکم شود. در این حالت در هم رفتگی پشم، حتی امکان جفت بافی یا بی گره بافی هم وجود دارد.

فرش اردکان لول بافت است و پس از هر رج یک پود کلفت تابیده و ضخیم زده می شود.

در بافت به شيوه فارسي برعکس ترکی بافی، به جاي استفاده از سيخ پودكشي از انگشتان دست براي عبور پود استفاده مي شود براي اين كار ابتدا چوب هاف را بالا برده، فاصله دم كار با زيگزاك را زياد كرده و پود ضخيم را از زير زيگزاك و از بين تارهاي زير و رو به وسيله انگشتان دست عبور داده و با دفتين يا كركيت آن را محكم مي‌كوبند.

نقشه و بافت فرش اردکان

روی آن یک پود نازک نسبتا یکدست زده  می شود. براي پودكشي پود نازك ابتدا چوب هاف را به پايين كشيده تا زيگزاك چله ها به طور يك دست و يكنواخت به دم كار نزديك شود. سپس نخ پود نازك را از بالاي زيگزاك و لابه لاي چله ها عبور داده و با گوشه دفه يا كركيت آن را آرام آرام به زير زيگزاك آورده و به خورد قالي مي دهند. سر ديگر پود را كه معمولاً با دست چپ آزاد مي شود بايد طوري رها باشد كه به راحتي بر روي پود ضخيم بخوابد. سپس با زدن دفه يا كركيت آن را كاملاً كوبيده تا در پشت قالي بين رجهاي بافته شده فاصله نيافتد. توجه داشته باشيد، چون نخ پود رو ظريف و نازك است و به طور مارپيچ از لا به لاي تارهاي چله مي گذرد، كشش آن در هنگام پودكشي مهارت خاصي مي خواهد، بنابراين بايد دقت شود كه نه زياد آزاد باشد، زيرا به صورت اضافه در لابه لاي چله ها قرار مي گيرد و قالي پودنما مي شود، و نه اين كه زياد سفت كشيده شود چون نازك است و امكان دارد پاره شود. از اين نظر بايد در كشيدن و كوبيدن پود نازك دقت بيشتري به عمل آيد.

 رنگ پودها آبی سیر و روشن می باشد.

رنگ نخ پنبه اي که به عنوان یک پود نازك بعد از به كار بردن پود ضخيم در قالي بافي استفاده شده و از بالاي زيگزاك به دم كار و روي پود ضخيم هدايت مي شود در فرش اردکان آبی است. از آنجا كه اين پود تمام چله های فرش را دور مي زند باعث استحكام بسیار خوب و عرضي فرش دستباف شده و همین طور تارها را هم در يك رديف منظم مي نمايد. نمرات مورد استفاده برای نخ پنبه اي پود نازك معمولاً 20، 32، 40، 50 می باشد، كه متناسب با ريزي و درشتي فرشی که بافته می شود از 2 تا 6 لا شده و مصرف مي گردد. اکثرا اين نخ را متناسب با رنگ قالي انتخاب و استفاده مي نمايند، اما در حالت معمول بيشتر از رنگ هاي آبي و سرمه اي در بافت فرش استفاده می نمایند.

استفاده از تار و پود پنبه ای و پرز یا خامه پشمی و کرک
استفاده از دار عمودی گردان

 

اندازه های معمول فرش اردکان

 سایز اکثر فرش های دستباف اردکان از ۱۲ متر به پایین تا اندازه های انواع پشتی و پادری می باشد.

در صورت تمایل به خرید انواع فرش دستباف مدرن، فرش دستباف عشایری و….به بخش فروش سایت فرش آنلاین مراجعه کنید.

رنگهای مورد استفاده در بافت فرش اردکان

فرش دستبافت اردکان و همچنین کاشان بیشتر دارای زمینه سفید یا کرمی هستند با رنگ بندی 14 الی 16 رنگ. رنگ های اصلی فرش اردکان و نیز یزد شامل سه رنگ لاکی، سرمه ای و کرم است. در کنار این رنگها سایر رنگ هایی چون سبز، فیروزه ای و خاکی یا مسی هم جلوه گری می نمایند.

طرح های مورد استفاده در فرش اردکان

طرح‌های اردکان اکثرا از اصیل‌ترین نقوش ایرانی بهره می‌برند که غالبا طرح‌های شلوغ و بسیار زیبا هستند که مدل شکارگاهی و یا زیرخاکی از این دسته می‌باشند ؛ اغلب این نقشه‌ها ، طرح‌های کاشان می‌باشند اما بعضی نقش‌ها از قدیم به نام اردکان معروف هستند و شناخته می‌شوند. نقشه ها و نمادی غالب در فرش دستباف اردکان در طی مدتهای مدید استفاده شده عبارت است از: ترنج و لچک، انواع شاه عباسی، ترنج های خورشیدی و دایره یا لوزی. و نیز طرح های حاشیه درباری با رنگ زمینه لاکی و سرمه ای، خاکی و…هم قابل ذکر است. که البته این طرح و رنگ ها برگرفته از طرح های سایر مناطقی چون کاشان، کرمان، نایین و تبریز می باشد. در اطراف اردکان بیشتر از طرح های فرش نایین یا سایر طرح های ریز بافت استفاده شده و رواج دارد. اما در شهر اردکان و همین طور احمد آباد یا ترک آباد و خود میبد غالبا فرش های اردکانی بافته می شوند. جالب است که در حال حاضر در بسیار از مناطقی جنوبی تر کشور و یا شرق مانند بخش هایی از سیستان هم فرش اردکانی بافته می شود. اگر می‌خواهید خانه‌تان با فرش‌های ساده تزئین شود و فضای آرام ‌بخشی را هم در خانه خود به ‌وجود بیاورید کافیست بروید سراغ قالی‌های کویری مانند اردکان. زمینه این فرش ها مثل طبیعت کویر به رنگ‌های شتری، خاکستری و کرم است.

طرح و زمینه فرش اردکان

مواد اولیه

از زمان های قدیم همیشه و در هر حال برای تولید فرش خوب و باکیفیت ایرانی از بهترین مواد اولیه که هم طبیعی بوده و هم به بهترین شکل رنگرزی شده استفاده نموده اند. در واقع یکی از رازهای ماندگاری و نام آوری فرش ایرانی همین استفاده از بهترین ها به بهترین شکل بوده است؛ مواد اولیه باکیفیت که اکثرا هم از محیط زندگی خود بافندگان قالی به دست آمده و هر نخ آن با تار و پود زندگی همین بافندگان گره خورده است. از مواد اولیه ای که در تولید فرش اردکان استفاده می شود بیشتر پشم، ‌کرک، ابریشم و پنبه را می توان نام برد. که در بافت فرش تار و پود از جنس پنبه و خامه و پرز نیز از جنس پشم، کرک و ابریشم است. سایر کارهای مربوط به روند بافت فرش هم چون ، نخ ریسی و رنگرزی الیاف هم در خود اردکان به صورت سنتی و با استفاده از رنگ های گیاهی و گاها به صورت شیمیایی انجام می گیرد.

میزان تولید و صادرات فرش اردکان

طبق آمار به دست آمده در حال حاضر در استان یزد پانزده هزار نفر بافنده عضو اتحادیه قالی دستباف هستند که در کنار این تعداد، چهل هزار نفر هم بافنده خانگی در شهرهای اردکان و همین طور استان یزد وجود دارند. در شهر اردکان سالانه چیزی حدود هفت هزار متر مربع فرش تولید می‌شود که علاوه بر مصارف داخلی، سهم بسیار بزرگی هم در ارز آوری و صادرات به کشورهای دیگر دارد. فرش اردکان به دلیل کیفیت بالای بافت و ویژگی‌های دیگری که در بالا به آنها اشاره شد و آشنا شدید ، طرفداران خیلی زیادی در سراسر جهان دارد. علاوه بر کشورهای حاشیه خلیج فارس ، که از مشتریان دائمی و پر و پا قرص این فرش ها هستند. خریداران دیگری هم در سراسر جهان برای فرش و قالی اردکان وجود دارد، که از آن جمله کشورهایی مثل استرالیا ، آلمان ، سوئیس و از همه مهمتر امریکا را می توان نام برد از بزرگترین و پر سودترین بازارهای خرید فرش اردکان است. متاسفانه پس از تحریم ایران، میزان صادرات فرش دستباف اردکان کاهش زیادی را تجربه نمود. نمی توان نادیده گرفت که تحریم توانست بازار فرش را کاملا تحت تاثیر قرار دهد به طوری که فرش یزد و همین طور اردکان که عمدتا به کشورهایی چون آمریکا صادر می شد و کشورهایی مانند آلمان و کشورهای خلیج فارس هم از خریداران این فرش بودند بعد از تحریم ها تقریبا واردارت فرش از ایران را قطع نمودند.

ممکن است شما دوست داشته باشید
نظرات خود را برای ما بنویسید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.