هرآنچه که باید در مورد فرش دستباف بلوچ بدانید

قوم بلوچ

بلوچ ها قوم اصیلی هستند که بین ایران، پاکستان و افغانستان قرار گرفته اند. گاهی اوقات بلوچ ها را می توان در کشورهای دیگر نیز یافت، اما به تعداد بسیار کمتر. اکثر آنها امروزه در پاکستان زندگی می کنند. امرار معاش بیشتر مناطق بلوچ نشین کشاورزی، پرورش گوسفند، بز و شتر همراه با قالی‌بافی است. فرش بلوچ ارتباط نزدیکی با فرش های افغانستان و ترکمنستان دارد. رنگ ها اغلب مات و قرمز تیره، آبی تیره، سیاه و قهوه ای هستند. الگوها هندسی با درختان منحنی هستند. گاهی اوقات فرش‌ها دارای یک بخش تزئینی در کناره‌های آن هستند که از فرش در برابر سایش محافظت می‌کنند. ریشه ها اغلب با موی بز و اسب بافته شده اند. تار از پشم یا مخلوطی از پشم و موی بز و فرش های جدیدتر دارای تار پنبه ای است. این فرش‌ها بسیار زیبا هستند و حس واقعی صنایع دستی عشایری را القا می‌کنند.

طایفه های بلوچ ایران

قوم بلوچ ایران در خراسان ساکن هستند. ایشان در زمان سلطنت نادر شاه افشار به خراسان منتقل و در شهرهای مختلف منجمله تربت جام و تربت حیدریه سکنی گزیدند. به غیر از این دو شهر گروه دیگری هم در شهرهای درگز، سرخس، تایباد و حتی مشهد ساکن شدند.

مهمترین طایفه بلوچ ها بهلوری هستند که در شرق خراسان ، و علی الخصوص در اطراف تربت حیدریه و تربت جام زندگی می کنند. در میان این قوم  فرش بافی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

تیره های دیگری از بلوچها (سالارخانی ها و رحیم خانی ها) در اطراف خواف و سرخس هستند. و به قالی بافی همان قدر اهمیت می دهند، که بهلوری ها. و بالاخره بلوچ های مستقر در زابل و حومه آن از تیره های سارانی، رخشانی، بارانی، جهاندیده هستند. دست بافته های این قوم ها به لحاظ کیفیت به مرغوبیت قالیچه ها، گلیم ها، خورجین های تیره های فوق الذکر نیست و شباهت فراوانی به بافته های افغانستان دارد.

فرش دستباف بلوچ

فرش های دستباف همیشه دارایی بسیار با ارزشی در دکوراسیون داخلی بوده اند. این به این دلیل است که این فرش‌ها چیزی فراتر از گرما و راحتی را ارائه می‌دهند – آنها جلوه‌ای از شکوه و عظمت را به فضا می‌بخشند و می‌توانند فوراً هر اتاقی را که ظاهر ساده‌ای دارد، دلنشین کنند. بیشتر از آن، فرش هایی که توسط صنعتگران محلی با دست بافته می شوند، گویای زندگی کسانی است که آن را بافته اند. تک تک گره ها با انگشتانی که هنر فرش بافی را از اجداد خود آموخته اند و توانسته اند آن را در دنیای ماشینی امروزی زنده نگه دارند به کمال گره خورده است. به یک معنا، هر سبکی از فرش دستباف را که می‌خرید، بدانید که مصنوعاتی که به خانه می‌آورید توسط متخصصان ماهری بافته شده است که بخش زیادی از زندگی خود را صرف یادگیری و تمرین فرش بافی کرده‌اند.

گروهی متمایز از قالی‌هایی که توسط قبایل بلوچ (بلوچ) در شمال شرق ایران، خراسان و ناحیه سیستان بافته می‌شوند، به قالی‌های بلوچ معروف هستند. این فرش‌ها، آن‌طور که غالباً به اشتباه تصور می‌شود، در مکران، جایی که بدنه اصلی قبایل بلوچ زندگی می‌کنند، تولید نشده‌اند.

علاوه بر بلوچ‌ها، بسیاری از اقوام دیگر در خراسان قالی‌هایی می‌بافند که ظاهری شبیه به قالی‌های بلوچ دارند و به این قالی معرفی شده‌اند. طوایفی که در همین منطقه چنین فرش هایی می بافند عبارتند از تیموری، کرد، عرب، براهویی، جمشیدی و بربری. ویژگی های اصلی فرش در سنت بلوچ به شرح زیر است:

رنگ فرش بلوچ

فرش‌های دستباف بلوچی با رنگ‌های قرمز کلاسیک، رنگ‌های قهوه‌ای تیره و نقوش قبیله‌ای منحصربه‌فرد کمک می‌کنند تا در هر جایی که قرار می‌گیرند، ظاهری زیبا داشته باشند. چه بخواهید کمی گرما را به اتاق نشیمن خود اضافه کنید و چه بخواهید نقطه کانونی در ورودی ایجاد کنید، فرش دستبافت بلوچی می تواند بهترین گزینه باشد. این قالی ها توسط مردم بلوچ در ایران، افغانستان و پاکستان بافته می شود. به همین دلیل است که آنها ترکیبی از سه فرهنگ مختلف را روی طرح های خود حمل می کنند. این قالی‌ها که به دلیل اندازه کوچک و شباهتشان به فرش سجاده شناخته می‌شوند. غالباً درشت بافته بوده و دارای پالت چند رنگ هستند. آنها دارای پرز های پشمی نرم و طرح های جسورانه و هندسی هستند. ابریشم به فرش ها اضافه می شود تا نرمی را بهبود بخشد و جلوه ای مجلل به آن ببخشد. از این قالیچه ها می توان به عنوان کف پوش و ملیله نیز استفاده کرد.

استفاده از رنگ‌های تیره مانند آبی تیره یا آبی-مشکی، قرمز مایل به قهوه‌ای تیره، قهوه‌ای مایل به قرمز تیره، قهوه‌ای تیره روی مشکی (عمدتاً برای خطوط کلی)، قهوه‌ای مایل به ارغوانی تیره، بنفش مایل به قهوه‌ای تیره و گاهی مقداری صدفی متداول است. به دلیل خطوط تقریباً مشکی رنگ های تیره حتی تیره تر به نظر می رسند. بنابراین، این فرش ها جذابیت غم انگیزی دارند که برای بسیاری از متخصصان و کلکسیونرها جذاب است.

در صورت تمایل به خرید فرش دستباف از فروشگاه فرش آنلاین کلیک نمایید.

جنس فرش بلوچ

فرش های بلوچ معمولاً کوچک است. رنگ های کلاسیک با الگوهای زنده در این فرش ها همیشه حضور دارد. قالی های بلوچ ها به طور سنتی از پشم گوسفند و بز از گله های خود آن ها بافته می شود. فرش های مدرن بلوچ اما دارای تار پنبه ای هستند. فرش های بلوچ نیز مانند همه فرش های عشایری ساده و مستحکم هستند. این فرش‌های عشایری به نام شهرهایی که در آنها به فروش می‌رسد نیز نامگذاری شده‌اند.

برخی از فرش های بلوچ هم از موی شتر بافته می شوند. موی شتر را گاه برای بافت سجاده استفاده می کنند. این فرش‌ها تیره‌تر هستند، و گاهی اوقات به رنگ قهوه ای روشن مثل رنگ زمین هستند. این تصور که این ماده در واقع پشم رنگ شده با پوسته گردو است، نادرست است. موی شتر رنگ نشده است.

روش بافت فرش بلوچ

فرش‌های بلوچ همگی با گره نامتقارن، یعنی به اصطلاح گره فارسی یا سنه، بافته می‌شوند. در روش های بافت سنتی، تار (تار) همیشه از پشم دولایه، و تابیده تشکیل شده است و به رنگ روشن است. در بافته های جدیدتر تار نیز می تواند از پنبه باشد. پود (پود) قالی‌های بلوچ تک پود است، از دو رشته قهوه‌ای یا قهوه‌ای تیره تشکیل شده است. مثلاً در کرد بلوچ. پود معمولاً دولایه، تابیده و شل پیچ خورده است. با این حال، اغلب پود می تواند یک رشته باشد.

طرح های فرش بلوچ

محراب دار

این طرح یكی از متداول ترین طرح های قالی بلوچ به شمار می آید. در واقع طرح محرابی یادآور محراب است، یعنی همان مكانی كه درمساجد ویژه امام جماعت مسجد می باشد. گر چه بافت این طرح در اکثر قبایل خراسان رایج است. اما مرغوبترین قالیچه های محرابی در خواف بافته می شود. سجاده های بلوچی خراسان در سراسر جهان شناخته شده می باشد.

طرح قابی یا قاب دار

این طرح علاوه بر دارا بودن رنگ بندی به شکل های لوزی، شش ضعلی و هشت ضلعی می باشد. این قاب ها در برخی موارد در كنار هم و در غالب مواقع به صورت مورب و قطری قرار گرفته اند. برخی از طرح های قابی بلوچ خراسان بصورت یك تا هشت خشت در یك ردیف هستند. كه البته هر مقدار این خشت ها مشابه هم (از نظر رعایت اندازه و…) باشند، به همان نسبت قیمت فرش بیشتر می شود. بعداز قالی های محرابی، بیشترین فراوانی به نسبت سایر طرح ها برای قالی های با طرح قابی می باشد.

ترنج دار

طرح های ترنجی بلوچ دارای تزئیناتی به شکل قلاب گونه است. عمدتا برای تزئینات داخل ترنج از اشكال هندسی مشابه و قرینه، یا نقش مایه های گیاهی و… استفاده می شود. ازنظر فراوانی این گونه طرح ها درمیان قالی بلوچ خراسان بعداز طرحه ای محرابی و قابی قرار دارند.

مرغی

طرح مرغی بلوچ را می توان به سه دسته طرح های دارای نقش مایه های مرغی ساده و طرح های دارای نقشمایه مرغ با پرندگان واقعی و همچنین طرح هایی که صرفا دارای تزیینات کله مرغی هستند تقسیم بندی کرد. بسیاری از مقالاتی كه در رابطه با فرش بلوچ یا فرش های شرقی و ایرانی نوشته است. تصویری از قالیچه های مرغی این اقوام را به عنوان سمبل و الگوی تولید قالی های بلوچی خراسان داراست.

درختی

ویژگی بارز درختان در فرش های بلوچ آن است. كه دارای تقارن طولی بوده و معمولاً درختان از ابتدا تا انتها دارای برگ بید یا تاك هستند. پراكندگی برگها و ساقه های درخت در تمام طول کار (ارتفاع درخت) یكسان و یكنواخت است. جالب آن كه در تمامی طرح هائی كه از درخت استفاده شده است. معمولاً درخت حالت تك و انفرادی دارد. حتی یك مورد هم استثناء در مورد درختان بید وجود ندارد. در این میان، تنها درختان سرو به صورت قاب گونه حالت تكراری دارند. در طبیعت و محیط پیرامون زندگی اقوام بلوچ خراسان و حتی در مسیر راه های ارتباطی مابین شهرها و روستاهای نوار مرزی شرق خراسان این تك درختان و حتی روستاهایی كه نام یكه درخت، یكه توت و… را باخود دارند فراوان می توان دید.

بوته

از طرح های رایج قالی خراسان است. و از آن در ادبیات فرش تعابیر مختلفی همچون نماد سرشعله آتش مقدس زرتشت، سرشاخه های درخت سرو، زن سر به گریبان كرده و بالاخره نماد بوته گیاهی یاد شده است.

محرمات

از نقش مایه های مشهور بلوچ به ویژه برگ تاك، نگار مرغی، اشكال مشابه هندسی به ویژه مثلث و لوزی، نگاره های نباتی و بوته در قالب طرح محرمات در دو حالت محرمات با نوار طولی و محرمات با نوار مورب بافته و عرضه می شود.

افشان

این طرح جاذبه طرح مورب، میناخانی و یا مرغی را ندارد. اما آنچه مسلم است. یکی از نقش های مرسوم در خراسان است. این طرح ممکن است به حالت های دیگری نیز بافته شود. مانند قاب هایی که حالت مربعی دارند و داخل آن ها با نقش چشمه گل تزئین شده است.

حیوانی

بافندگانی كه در جنوب خراسان زندگی می کنند. به ویژه بافندگان ایل بهلولی وبرخی از ایلات و عشایری كه در منطقه قاسم آباد خواف ساکن هستند. علاقمند به بافت طرح های تصویری هستند. این اقوام و قوم های اطراف بیرجند و…نقوشی از دیو و… برروی قالی های خود می بافند. در طرح های حیوانی بلوچ حیواناتی همچون گوزن ، آهو ، اسب ، شتر و …. دیده می شود.

مقاومت و استحکام فرش بلوچ

از آنجایی که فرش‌های دستباف بلوچی از پشم مرغوب بافته شده‌اند، نه تنها بسیار بادوام و ماندگار هستند، بلکه در برابر آب و لکه نیز مقاوم هستند. جدا از این، اگر چیزی روی فرش ریخته شود، فرش های پشمی به راحتی تمیز می شوند و می توانید از شوینده های متعدد برای تمیز کردن فرش خود در خانه استفاده کنید. با این حال، در صورت ریختن تصادفی مایعات، به یاد داشته باشید که ناحیه آسیب دیده را مالش ندهید یا منتظر خشک شدن لکه نباشید. بلافاصله وارد عمل شوید و مایع اضافی را با کمک چند دستمال کاغذی تمیز خیس کنید. سپس از یک اسفنج مرطوب تمیز استفاده کنید تا به آرامی محل را تمیز کنید.

بافت فرش بلوچی 10 ماه طول می کشد

فرش بافی کاری طولانی و دشوار است که به تلاش، زمان و مهارت زیادی نیاز دارد. با توجه به اینکه نقوش طرح قالی بلوچی دارای اشکال هندسی زیادی مانند شش ضلعی، هشت ضلعی، مثلثی و مربعی است، ساخت این فرش ها ماه ها و گاهی سال ها به طول می انجامد. برای ساخت فرش تک بلوچی به 4 تا 5 فرش باف ماهر نیاز است که روزانه 6 ساعت را صرف بافت فرش کنند. زمان دقیق تکمیل فرش تا حد زیادی به اندازه آن بستگی دارد، اما فرش بلوچی معمولاً 10 ماه طول می کشد. سپس در بازار محلی، بازارهای فروش جهانی یا در فروشگاه آنلاین فرش دستباف به فروش می رسد.

دوام و نگهداری فرش بلوچ

همان طور که قبلا اشاره کردیم فرش های دستباف بلوچی با استفاده از رنگدانه های طبیعی استخراج شده از گیاهان و سایر مواد معدنی طبیعی رنگ می شوند. خوب، به همین دلیل است که رنگ های یک قالی بلوچی سال ها شکل اصلی خود را حفظ می کنند! با این حال، اگرچه فرش‌های رنگ‌شده به‌طور طبیعی اصلاً رنگ نمی دهند، اما اگر در زیر نور مستقیم خورشید قرار گیرند، ممکن است مقداری کم رنگ.

بنابراین، کاری که باید انجام دهید تا فرش دستباف بلوچی خود را تازه و در حد نو نگه دارید این است:

فرش را زیر نور مستقیم خورشید قرار ندهید

یک برنامه منظم برای جارو زدن را دنبال کنید. و فرش خود را حداقل 2 تا 3 بار در هفته با جاروبرقی تمیز کنید

با کفش های کثیف روی فرش راه نروید

از قرار دادن آن در مناطقی که رفت و آمد بالایی دارند، تا حد امکان خودداری کنید.

دور از رطوبت و آب نگهداری شود

در نهایت، اگر روی یک فرش دستباف نفیس بلوچی سرمایه گذاری می کنید، فراموش نکنید که حداقل سالی یک بار آن را به صورت حرفه ای شستشو کنید!

فرش بلوچ تولید پاکستان

نکته دیگری که ممکن است قبلاً در مورد قالی های بلوچی ندانید این است خیلی از فرش های بلوچ در پاکستان تولید می شود. فرش هایی که در پاکستان توسط قبایل بلوچ پاکستانی بافته می شوند از کیفیت بسیار بالایی برخوردار هستند. فرش‌های بافته شده در پاکستان با استفاده از بهترین پشم و پنبه تولید می‌شوند. که اغلب به صورت محلی تهیه و با پشم وارداتی از نیوزلند مخلوط می‌شوند. قبل از شروع فرآیند تولید فرش، پشم مورد استفاده به طور طبیعی با رنگ‌های روشن قرمز کلاسیک، سایه‌های آبی، سبز، طلایی، صدفی، خاکستری، قهوه‌ای، نارنجی و غیره رنگ می‌شود. این رنگدانه ها از گیاهان و سایر منابع طبیعی استخراج می شوند و از این رو بدون مواد شیمیایی و 100% سازگار با محیط زیست هستند.

قالی‌های بلوچی پاکستانی با استفاده از تکنیک‌های قدیمی بافت که قرن‌ها از نسلی به نسل دیگر منتقل شده، بافته می‌شوند. علاوه بر این، این قالی‌ها در مقایسه با فرش‌های تولیدی افغانستان و حتی هند، تراکم گره بالایی دارند. این باعث می شود که مصنوعات بسیار بادوام و ماندگار باشند.

فرش دستباف بلوچی فقط در بلوچستان بافته نمی شود

در حالی که نام قالی در مورد منشأ آن به ما می گوید، قالی های بلوچی در نقاطی خارج از بلوچستان نیز تولید می شوند. اولین باری که فرش بلوچی بافته شد توسط عشایر بلوچ بود و سنت ها و فرهنگ بلوچی در نقش های طراحی فرش به خوبی به تصویر کشیده شده است. با این حال، با افزایش محبوبیت و تقاضای آنها، صنعتگران خارج از بلوچستان – عمدتاً آنهایی که در استان های پنجاب و پاکستان زندگی می کنند، در بافت فرش دستباف بلوچی مشارکت کردند.

امروزه فرش بلوچی سهم بزرگی از صادرات فرش را در پاکستان، افغانستان و ایران به خود اختصاص می دهد. با این وجود، حتی امروزه نیز بیشترین تعداد فرش بلوچی توسط صنعتگران بومی بلوچستان ، عشایر ساکن در نزدیکی مرز پاکستان، افغانستان و ایران، بافته می شود. با توجه به محل پیدایش آنها، رنگ های روشن و نقش های سنتی جسورانه زیادی را می بینید که سطح فرش بلوچی را می پوشانند. برخی از این فرش‌ها مملو از نمادهای قبیله‌ای هستند که به هر فضای داخلی معنا و غنای سنتی می‌افزایند و در عین حال عشق و احترام مالک را به سنت‌های تاریخی نشان می‌دهند.