فرش چگونه رفو می شود؟

فرش جزء لاینفک خانه های ایرانی است. و برای هر خانه فرش یک سرمایه گذاری ارزنده مادی و معنوی به حساب می آید. فرش های گرانبهای منزل شما ممکن است به دلایل و عناوین گوناگون از جمله انواع پارگی و یا سوختگی، سوراخ شدن و… دچار آسیب شوند. این آسیب ها باعث می شوند شما به تعویض و حتی خرید فرش نو فکر کنید. اما گاهی اتفاق می افتد که آن فرش بسیار ارزشمند است و یا برای شما یک یادگار عزیز است. در این شرایط می توانید از رفوگری استفاده کنید، با رفوگری می‌توانید فرش مورد نظر را تا سالیان سال به راحتی و با خیالی آسوده مورد استفاده قرار دهید.

 رفوگری چیست؟

گاهی بی توجهی نسبت به مراقبت از فرش زیر پا و یا بروز اتفاقات غیر قابل پیش بینی، باعث ایجاد آسیب در بافت فرش می شود، و نیاز به رفوی فرش پیدا می کنیم. رفوگری در واقع کمکمان می کند تا فرش خود را ترمیم و قابل استفاده نماییم.

گاهی فرش در اثر استفاده طولانی مدت ویا قرار گرفتن زیاد در معرض نور مستقیم خورشید دچار پوسیدگی و فرسودگی شده و نیاز به رفو پیدا می کند. یا زمانی فرش به دلیل سوختگی های نقطه ای مثل جای سوختگی سیگار، قلیان دچار آسیب می شود. عوامل زیادی در ایجاد آسیب دخالت دارند که باعث می شوند سرو کار ما به رفوگری بیفتد. کار استاد رفوگر برطرف کردن آسیب ها و بازسازی بخش های آسیب دیده است.

رفو کردن فرش هنر و مهارتی است که آسیب دیدگی های بافت فرش عامل بوجود آمدن آن بوده است. ایجاد آسیب در زمینه فرش های قدیمی و پر استفاده کاملا طبیعی است، پس باید چاره ای برای ترمیم و بازسازی این آسیب ها اندیشیده شود که این تمهید رفوگری است. به عبارتی تا زمانی که استفاده از فرش در زندگی مردم نقش داشته باشد رفوگری هم برقرار خواهد بود.

اهمیت رفوگری فرش

اهمیت رفوگری زمانی بیشتر خودنمایی می کند که یک فرش گرانبها، بر اثر پوسیدگی، بیدزدگی، رطوبت و یا سوختگی آسیب ببیند. در این شرایط می توانیم با کاربرد مهارتهای رفوگری یک استادکار به خوبی آسیب را بر طرف و تا حد ممکن به شکل اولیه آن برگردانیم. اهمیت این قضیه آن جا است که گاهی عوض کردن فرش هزینه های زیادی دارد. و تعویض فرش چندان به صرفه نخواهد بود، آن هم در حالی که می توان با هزینه ای به مراتب کمتر فرش را بازسازی نمود. در این حالت می‌توان با رفوگری به ترمیم و اصلاح بخش‌های آسیب‌دیده فرش پرداخت.

وسایل و ابزارهای رفوگری

برای رفو فرش به وسایل محکمی نیاز داریم که معمولا در خانه موجود است و گاهی هم باید آن ها را تهیه کنید. برای نتیجه گیری بهتر می توانید از وسایلی مثل نخ، خامه و شیرازه هم استفاده کنید. این ابزارها را رفو گران حرفه ای استفاده می کنند.

وسایل برشی و قیچی

چاقو تیز ، قیچی یا تیغ لبه داری که برای بریدن فرش و یا مرتب کردن لبه های ساییده شده فرش مورد نیاز است. از قیچی برای بریدن نخ ها یا کوتاه کردن پرزهای اضافی و ریشه استفاده می شود.

سوزن

طول تقریبی سوزن رفوگری حدود ۵ تا ۷.۵ سانتیمتر است. اگر سوزن رفوگری در دسترس نبود می توان به جای آن از سوزن قلابدوزی با نمره 3.5 ، یا حتی سوزن خیاطی درشت هم استفاده نمود. سوزن باید حتما محکم باشد تا در زمان کار و همچنین رفو کردن نشنکند.

نخ لینن

نخ مورد استفاده برای رفوی فرش لنین می باشد. که بسیار محکم بوده و در رنگ های گوناگون به شکل کلاف و یا قرقره می توان آن را از مبل فروش ها و یا فروشگاه های وسایل هنری تهیه نمود. ترجیحا برای رفوی فرش بهتر است از نخ هم رنگ با فرش استفاده کنید. در صورتی که این امکان فراهم نبود، می توانید از نخ رنگ قهوه ای استفاده کنید. جایگزین نخ لنین میتواند نخ براق محکم و یا انوع نخ های پنبه ای محکم باشند.

انگشتانه

جهت جلوگیری از آسیب به انگشتان حین کار رفوگری می توان از انگشتانه استفاده نمود. البته استادکارها با توجه به مهارتشان نیازی به استفاده از انگشتانه ندارند. از سایر ابزارهای مورد نیاز برای رفوگری می توان به گاز انبر ، نوار چرمی، میخ کش، درفش، انبردست یا دم باریک برای خارج کردن نخ و همین طور تخته شیب دار اشاره نمود.

انواع آسیب هایی که نیاز به رفوگری دارند

زمان تعیین نوع رفوگری غالبا اول سطح آسیب را مشخص می کنند تا روند ادامه کار مشخص شود. سطوح مختلف آسیب به بافت فرش که نیاز به رفوگری دارند به شکل زیر است:

در سطح اول آسیب های جزئی قرار دارد. مانند انواع لکه های سطحی یا تغییر رنگ و…که به آسانی و بدون هزینه رفوگری و بازسازی قابل ترمیم هستند.

در سطح دوم آسیب های متوسط هستند، مانند انواع سایید گی ها، بیرون زدن نخ چله، بید خوردگی و…این نوع هم مرسوم تر است و هم ترمیم فرش زحمت بیشتری دارد. در اینجاست که فرش نیاز به رفوگری پیدا می کند.

آسیب هایی همچون سوختگی، پارگی و پوسیدگی در سطح سوم قرار دارند. این آسیب ها هم به تخصص بالا نیاز دارند و هم هزینه های بیشتری دارند. این سطح از رفوگری را بیشتر برای فرش های ارزشمند و گرانبها انجام می دهند. چون در غیر این صورت تلاش و هزینه ترمیم بیشتر از بهای فرش خواهد شد!

قبل از اقدام به رفوی فرش به نکات زیر دقت کنید

قبل از شروع رفو آلودگی ها را کاملا حذف کنید. اول گردگیری کنید و بعد فرش را در صورت امکان بشویید.

با استفاده از سوزن فوق الذکر و….گره های آسیب دیده را از هم باز کنید.

اگر آسیب دیدگی گسترده بود می توانید فرش را از پشت با استفاده از نخ داخل یک قابل محکم کنید تا بدون چروکیدگی و…کار رفوگری روی آن صورت گیرد.

می توانید کار را به یک متخصص بسپارید و یا اینکه خودتان شروع کنید به تار و گره زنی

آسیب و پارگی کناره های فرش

زمانی که فرش دچار پارگی می شود، سه طرف بخشی که نیاز به ترمیم دارد و رفو می شود، فرش است و یک طرف آن شیرازه.

در پارگی کناره فرش، پس از چله کشی و همچنین گذاشتن چند چله به جهت شیرازه، پودکشی می نمایند. بهتر است پود کشی در یک طرف قالی و به صورت منفصل انجام شود. بعد از پودکشی فرش را به کارگاه وصل و نخ چله اضافی را از هر سه گوشه آن برمی دارند. گره های اضافی را درآورده و سر پودهای خود فرش را چیده و مرتب می کنند.

 اگر فرش به صورت تخت باشد، به آن در جهت عکس پود قبلی یک رج پود اضافه کرده و سر پود را دور شیرازه می پیچند. خامه را سوزن کرده و، از کمی پایین تر از شیرازه از هم گسیخته، داخل شیرازه نموده و از سر پاره شیرازه خارج می کنند. بعد خامه را دور پود و ۴ تار شیرازه می‌پیچند.

 اگر قالی لول بود، پس از عبور دادن پود ضخیم از لا به لای تار، پود کشی نازک را نیز انجام و شیرازه پیچی را انجام می‌دهند. در فرش نیم لول ، دو پود یک اندازه و در جهات مخالف یکدیگر از تار عبور داده و بعد شیرازه پیچی می کنند.

ترمیم پارگی های عرضی فرش

فرش را به پشت پهن نموده و اول آن را بر چارچوب کارگاه نصب و ثابت می کنند.در صورتی که فرش ریز بافت باش این کار با سوزن و در صورتی که فرش درشت بافت باشد این کار با میخ انجام می شود. قسمت پایین فرش را هم به شکل گفته شده در پایین داخل قاب میخ و ثابت می کنیم.

رج های از بین رفته که همان آسیب دیدگی فرش است را با استفاده از سوزن و نخ چله به صورت دو گره و زیگزاگی به هم می دوزند و پس از آن متناسب با نوع فرش، تارکشی و پود کشی را انجام گره زنی را انجام می‌دهند.

دلایل این نوع پارگی:

•   بی احتیاطی در امر شستشو و همین طور گرد و غبار
•  پوسیدگی فرش
• ساییدگی فرش دستباف
•  تاکردن غیر اصولی فرشی که شسته نشده و لابلای آن گرد و خاک وجود دارد
• رد شدن انواع سیم مانند سیم آنتن، تلفن و کابل و.. از زیر فرش.

ترمیم و رفوی پارگی در محل اتصال ریشه

در صورتی که نیازی به باز کردن تمامی ریشه فرش و نیز ریشه بافی جدید نباشد ( مثلا یک ناجیه کوچک از ریشه فرش) از این روش مرمت و رفوگری استفاده می شود.

علل پارگی ریشه فرش

1.    توسط حشره یا بید

2.    قلاب کن شدن ریشه فرش و بازسازی و مرمت دیر هنگام که باعث گسترده تر شدن آسیب می شود.

3.    پوسیدگی بخشی از ریشه و تاخیر در ترمیم و بازسازی آن

4.    ساییدگی فرش در در نزدیک ریشه و متعاقبا تاخیر در امر تعمیر و نوسازی

5.    گیر کردن گوشه فرش به اجسام نوک تیز در جابجایی و حمل و نقل ها

6.    شیوه های غلط نگهداری از فرش مثل خوابانیدن ریشه ها به زیر فرش

مراحل رفوگری ریشه فرش

ریشه زنی فرش یک روش متداول برای مرمت و بازسازی فرش‌های آسیب‌دیده است. فرش‌ پس از بافته شدن برای افزایش مقاومت و همچنین جلوه و زیبایی بیشتر ریشه زنی می‌شوند . این ریشه‌ها ممکن است پس از مدتی به دلایل گوناگون همچون استفاده فراوان از فرش، کهنه و پوسیده شوند. قطعا از بین رفتن و آسیب دیدگی ریشه بر زیبایی آن اثر فراوانی دارد.

برای اصلاح این نوع از پارگی با توحه به بافت فرش از انواع گوناگون خامه که ممکن است کرک، نخ یا پشم باشد استفاده می کنند. و ریشه نیز متناسب با نوع ریشه قبلی انتخاب و بافته می شود

ترمیم سوختگی در فرش

از هر نوع الیاف و نخی که برای بافت فرش دستباف استفاده شده باشد و سوختگی آن در هر ابعادی هم که رخ داده باشد، به راحتی قابل ترمیم است.

رفوی بید زدگی فرش

ممکن است در اثر عوامل مختلف فرش ها دچار بیدزدگی شوند که در این هنگام نیاز به رفو دارند. رفوی قسمت بید زده فرش پس از تمیز کردن آن صورت می گیرد، پس از تمیز کردن فرش آن را برعکس کرده و یک کاسه زیر قسمت بیدزده قرار دهید. در نهایت با توجه به نقشه و طرح فرش تمامی قسمت های بید زده را با دقت و رج به رج از نو بافته و مرتب نمایید.

تعمیر و ترمیم فرش پوسیده

هر چیزی که الیاف بافت فرش را دچار تغییر نماید. و باعث سست شدن و از هم پاشیدگی آن شود، پوسیدگی فرش نام می گیرد. از مهم ترین عوامل آسیب رسان به فرش رطوبت و نم می باشد. فرش در اثر تماس طولانی با رطوبت و نم مقاومت خود را از دست داده و در نهایت هم پوسیده می شود.

رفوی پوسیدگی اگر توسط متخصصان انجام شود بعد از رفوگری اثری از پوسیدگی در فرش مشخص نمی شود. گاهی پوسیدگی به حدی است که، بافت فرش کاملا از هم جدا و حتی صاحب فرش هم متوجه آن نمی شود. در این شرایط است که پوسیدگی باعث پارگی فرش می شود. و از چسب های مخصص برای رفع پارگی فرش استفاده می کنند.

پوسیدگی فرش به صورت سطحی و عمقی رخ می دهد. نوع و شیوه مرمت کردن و رفوی فرش و قالی پوسیده را عمق پوسیدگی تعیین می کند. برای رفوی پوسیدگی اول چله های پوسیده را یک به یک با نخ چله جدید عوض می کنند. و بعد از آن پرز های قالی را در جاهای آسیب دیده با سایر قسمت های فرش هماهنگ می نمایند.

ترمیم و رفوی تابلو فرش

از تابلو فرش ها برای زیبایی منازل مسکونی، اداری و … استفاده می شود. بنابراین تابلو فرش جزء عناصر دکوراتیو رایج در سال های اخیر می باشد که البته توجه بسیاری از طراحان داخلی را هم به خود جلب نموده. تابلو فرش ها در انواع مختلفی از قبیل دستبافت، ماشینی و ابریشم در بازار موجود هستند. در صورت صدمه به بافت و زمینه تابلو فرش، به رفوگری حرفه ای نیاز خواهد شد. بازیابی و ترمیم تابلو فرش باید توسط افراد متخصص انجام گیرد. چرا که بازسازی تابلو فرش کاملا جدا از فرش های مورد استفاده برای کف خانه می باشد. یک رفوگری خوب زمانی انجام می گیرد که رفوگر بر مواد مورد استفاده و شیوه های رفو فرش تسلط کامل داشته باشد. اهمیت مواد استفاده شده در کار بسیار زیاد است. استفاده از مواد با کیفیت و درجه یک، کاری را بهتر و بی نقص تر پیش خواهد برد.

رفوی فرش سوراخ شده

اگر سوراخی روی فرش پیدا کردید آن را با رو فرشی یا …پنهان نکنید. وصله کردن ساده ترین رفو و راه برای پوشاندن حفره های کوچک به وجود آمده روی فرش منزل است. با استفاده از یک خودکار یا .. یک مربع یا دایره در اطراف سوراخ کشیده و درآورید. مراکز رفو گری تخصصی برای این کار از یک چاقوی مخصوص فرش برای بریدن استفاده می نمایند. ناحیه آسیب دیده را با دقت به شکل مربع یا دایره کوچک برش می زنند. برای این کار قسمتی از یک فرش آسیب دیده را که شبیه به این فرش باشد، اندازه قالب مربع یا دایره ای که قبل برش خورده در می آورند و به جای آن قرار می دهند، و به کل این کار وصله کردن می گویند. برای انجام اینکار از دوخت یا چسب مخصوص استفاده می شود. بخش جدید اضافه شده را با مالش آرام سطح فرش سفت تر می کنند. این کار باعث می شود خطوط ایجاد شده تا حدی محو شده و جلوه ظاهری فرش برگردد.

رفوی فرش در خانه

قبل از شروع به رفو کردن فرش را آماده کنید. به این منظور قبل از هر کار آلودگی و گرد و غبار روی فرش را حذف کنید تا کار به درستی پیش برود.  همیشه رفوی فرش پس از شستشو و نظافت فرش انجام می گیرد. فرش را برای شستن تحویل قالیشویی داده و همه مراحل شستشو هم طبق روال عادی پیش خواهد رفت. پس از این کار می توانید شروع کنید به رفع ایرادات فرش.

برای استحکام بیشتر قبل از هر کاری، شیرازه دوزی و پرداخت ریشه را انجام دهید. متناسب با رنگ زمینه فرش از نخ های کلافی هم رنگ برای ترمیم و رفوی فرش استفاده کنید. قبل از هر چیز بدانید کار رفوی فرش برای افراد مبتدی و…اینگونه نیست که به یکباره انجام و تمام شود. بلکه ممکن است بارها و بارها صورت گیرد، پس نا امید نشوید. و نکته دوم اینکه ممکن است سر و کار یک فرش بارها به رفوگری بخورد. مخصوصا برخی فرش های قدیمی در طول عمر خود چندین بار مورد مرمت و تعمیر قرار می گیرند. زیبایی و جلوه فرش های رفو شده بستگی به دستان هنرمند استادکار و استفاده از ابزار مناسب است.

خامه فرش‌بافی

در حالتی که فرش دچار ساییدگی شده باشد، بهترین روش رفوی فرش می تواند خامه فرش بافی باشد. اما چرا؟ خامه در برابر ساییدگی استحکام و مقاومت خوبی دارد و به خوبی می تواند جوابگو باشد. می توانید در صورت بروز ساییدگی در فرش به استاد رفوگر توصیه کنید که از خامه بافی استفاده کند. و در صورتی هم که می خواهید خودتان این کار را انجام دهید، خامه را می توانید از فرش فروشی ها تهیه کنید. در صورتی که نتوانستید به خامه دست یابید. کاموا می تواند جایگزین خوبی باشد. کامواهای بافتنی پشمی و زبر را می توان براساس رنگ مورد نیاز انتخاب و در رفوگری استفاده نمود.

روکش، وصله و آستر

برای ترمیم و بازسازی لبه های پوسیده از روکش استفاده می کنند. شما اگر می خواهید در منزل این کار را انجام دهید می توانید از تکه های پارچه های محکم، یا ساک و کیف و یا حتی روکش ماشین برای لبه دوزی استفاده کنید.